موسیقی جاز یکی از پرطرفدارترین سبک‌های موسیقی است که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، توسط سیاه‌پوستان آمریکایی-آفریقایی ابداع شد و جنبه‌ای اعتراضی داشته است. از شناخته‌شده‌ترین موسیقی‌دانانی که به این سبک می‌پرداختند می‌توان به مایکل وایت، مالیس دیویس، جلی رول مورتون و … اشاره کرد. موسیقی جاز شامل ویژگی‌های متفاوتی است که با آن‌ها معنا می‌گیرد که بداهه‌نوازی یکی از مهم‌ترین این ویژگی‌هاست و به تعبیری یکی از ملزومات موسیقی جاز است. اگر بخواهیم برای موسیقی جاز یک خط سیر اجرایی در نظر بگیریم می‌توان آن را تا حدی شبیه به فرم سونات دانست که در یک قطعه ما را با چیدمانی چون گشایش، نغمه اصلی، بداهه‌نوازی و در نهایت مجدد نغمه اصلی و قسمت پایانی روبه‌رو خواهد ساخت. اما چیزی که جاز را متفاوت می‌کند اهمیت بداهه‌نوازی و حال و هوا و ریتم و ضربی است که در این سبک از موسیقی وجود دارد.
فهرست عناوین
بداهه‌نوازی چیست؟
بداهه‌نوازی در کلمه به معنی خلق در لحظه است اما این خلق در لحظه در موسیقی جاز نیز دارای اصول و قواعدی است و این‌گونه نخواهد بود که نوازنده بدون در نظر گرفتن فرم اصلی کار به خلق اثری تازه بپردازد. سیر بداهه‌نوازی در موسیقی جاز به این‌گونه است که قطعه با یک مقدمه آغاز می‌شود که دارای ریتم و ضرب مشخصی است که نغمه اصلی نیز از آن پیروی می‌کند. پس از شروع نغمه اصلی هر کدام از نوازنده‌ها به‌صورت تکی یا با همراهی یکدیگر تحولاتی در نغمه اصلی ایجاد خواهند کرد که به‌صورت معمول ریتم به‌وسیله سازهای ضربه‌ای نگه‌داشته می‌شود و سایر نوازنده‌ها با توجه به حال و هوای خود تغییراتی را در ملودی اعمال خواهند کرد. پس از این‌که هر کدام از نوازنده‌ها به بداهی‌‌نوازی پرداختند، مجدد همه به ریتم اصلی و نغمه اصلی برخواهند گشت و در نهایت با یک قسمت پایانی، قطعه را به پایان می‌رسانند. به‌نحوی می‌توان زنده‌ترین موسیقی را در این سبک تجربه کرد.
بداهه‌گرایی فقط مربوط به سازها و نوازنده‌ها نخواهد شد، بلکه در جازهایی که با کلام همراه است نیز، خواننده به بداهه‌خوانی می‌پردازد. بداهه‌خوانی در جاز نیز قواعد و اصول خود را داشته و چیزی که شاید در بداهه‌خوانی بیش از هر چیزی جلب توجه کند این است که خواننده کلام مشخصی از خود ادا نخواهد کرد، بلکه کلماتی بی‌مفهوم و شبه‌کلمه را که مفهوم و معنای خاصی ندارد بیان می دارد که به این بداهه‌خوانی Scat نیز گفته می‌شود.
بداهه‌نوازی به‌صورت تکی و گروهی
بداهه‌نوازی به دو صورت تکی و گروهی انجام می‌شود. در بداهه‌نوازی تکی هر نوازنده به صورت فردی به بداهه‌نوازی می‌پردازد و در آن حین بقیه گروه متوقف می‌شوند و همه چیز در اختیار نوازنده تک قرار می‌گیرد. اما زمانی ممکن است که در حین بداهه‌نوازی یکی از نوازنده‌ها، مابقی نیز با او همراهی کنند اما آن‌ها از یک روندی پیروی خواهند کرد که از قبل مشخص شده و مکتوب شده است. در مرحله‌ای از بداهه‌نوازی، نوازنده‌ها نیز هر کدام به‌صورت جداگانه و با هم به بداهه‌نوازی می‌پردازند و درهم‌ریختگی‌ای از صداها و آوا‌هایی در هم‌تنیده به گوش خواهد رسید که پویایی و واقعی بودن آن مشخص‌ترین ویژگی آن است.
جایگاه بداهه‌نوازی و بداهه‌خوانی
بداهه‌نوازی و بداهه‌خوانی نقطه اوج موسیقی جاز است، چیزی که این موسیقی را از سایر موسیقی‌ها متمایز می‌سازد. در این سبک از موسیقی نوازنده و خواننده عواطف و احساسات خود را بدون در نظر گرفتن قواعد و اصولی خاص و بدون پروا ابراز می‌دارد که هویت اصلی موسیقی جاز را تشکیل می‌دهد. با توجه به تحقیقی که توسط استادان دانشگاه جان هاپکینز صورت گرفته است نوازندگان در هنگام بداهه‌نوازی قسمت خودسانسور‌گر مغز خود را از دست می‌دهند و فرد هر آنچه که در احساساتش می‌گذرد را نمایان می‌سازد. حتی این محققان مدعی شده‌اند که گوش کردن به موسیقی جاز نیز می‌تواند روحیه آزادی‌خواه شما را شکوفا سازد.
کلام آخر
البته شایان ذکر است که بداهه‌نوازی در جاز نیاز به تسلط و مهارت بسیار دارد به نحوی که نوازنده و یا خواننده باید اشراف کامل بر گام‌ها و آکوردهای مختلف داشته، تا بتواند مطابق با ضرب پیش برود و بداهه‌نوازی درست و مناسبی را داشته باشد. در کل باید گفت که سبک جاز تحولی بزرگ در دنیای موسیقی بوده که آن را از چهارچوب بسته و قواعد‌مند خود تا حدی رهایی بخشیده و به نوازنده و خواننده این امکان را داده است که احساسات خود را فارغ از هر چیزی با مخاطب خود در میان بگذارد.